W sprawach rozwodowych często pojawia się pytanie, czy przebaczenie współmałżonkowi może mieć wpływ na orzeczenie o winie za rozkład pożycia. To temat, w którym prawo styka się z emocjami, a granica między takim gestem a jego skutkami prawnymi bywa wyjątkowo cienka. Czy „puszczenie w niepamięć” dawnych przewinień naprawdę pozbawia je znaczenia przed sądem?
Choć instytucja przebaczenia nie została wprost uregulowana w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, to orzecznictwo sądów pokazuje, że jej znaczenie bywa decydujące dla ustalenia winy za rozkład pożycia małżeńskiego.
Wina według kodeksu – co mówi prawo?
Zgodnie z art. 57 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, sąd, orzekając rozwód, musi rozstrzygnąć również kwestię winy za rozkład pożycia – chyba że oboje małżonkowie wspólnie wniosą o jej pominięcie. W takim przypadku rozwód traktowany jest tak, jakby żadne z nich winy nie ponosiło. W praktyce jednak większość sporów dotyczy właśnie tego, kto i w jakim stopniu przyczynił się do rozpadu związku.
Wina w rozumieniu kodeksu obejmuje zarówno element obiektywny, jak i subiektywny. Ten pierwszy oznacza naruszenie obowiązków małżeńskich – wierności, wzajemnego szacunku, lojalności – natomiast drugi dotyczy oceny moralnej danego zachowania, jego naganności. Wina może mieć charakter zarówno umyślny, jak i nieumyślny – wystarczy, że małżonek mógł przewidzieć, iż jego postępowanie doprowadzi do rozkładu pożycia.
Przebaczenie – gest „od serca”, ale nie zawsze „amnestionujący” winę
Choć pojęcie przebaczenia nie pojawia się wprost w kodeksie, jest dobrze znane praktyce orzeczniczej. Sąd Najwyższy już w latach 50. wskazywał, że przebaczenie oznacza swoiste „puszczenie w niepamięć” przewinień współmałżonka – ale tylko wtedy, gdy między przebaczonym czynem a późniejszym rozpadem pożycia przestaje istnieć związek przyczynowy (III CR 347/55).
Oznacza to, że samo wybaczenie nie „kasuje” faktu wcześniejszego uchybienia. Jeśli po przebaczeniu małżonkowie faktycznie odbudowali relację, a ich pożycie układało się dobrze, wcześniejsze przewinienie może stracić znaczenie dla oceny winy. Natomiast gdy pojednanie było pozorne, a dawna uraza wciąż oddziaływała na relację, sąd może uznać, że to właśnie przebaczony czyn w istocie doprowadził do rozkładu pożycia.
Zdrada i przebaczenie – klasyczny dylemat
Najczęściej problem przebaczenia pojawia się w kontekście zdrady małżeńskiej. W praktyce wygląda to tak: zdradzony małżonek decyduje się wybaczyć i podjąć próbę dalszego wspólnego życia. Z czasem jednak relacja nie wytrzymuje próby i dochodzi do rozwodu. Wówczas pojawia się pytanie – czy zdrada, która została wcześniej przebaczona, może być jeszcze uznana za przyczynę rozkładu?
Sądy odpowiadają: to zależy od rzeczywistych okoliczności. Jeżeli po przebaczeniu pożycie małżonków przebiegało poprawnie i nie było już związku między zdradą a późniejszym rozkładem, sąd nie uwzględni jej jako przyczyny rozpadu. Jeśli jednak emocjonalny ślad po zdradzie nie zagoił się i stał się elementem pogłębiającego się kryzysu – sąd może przypisać winę temu, kto dopuścił się naruszenia wierności, mimo że zostało ono wcześniej „wybaczone”.
Granice wybaczenia – gdy los pisze nowe scenariusze
Życie często przynosi sytuacje bardziej złożone niż kodeksowe definicje. Zdarza się, że po przebaczeniu pożycie układa się wzorowo, a po latach to drugi małżonek dopuszcza się zachowań, które doprowadzają do rozpadu – np. agresji, przemocy czy rażącego zaniedbania. W takiej sytuacji wcześniejsze przewinienie, które zostało przebaczone i nie ma związku z obecnym rozkładem, nie będzie brane pod uwagę.
Sąd zawsze koncentruje się na tym, co faktycznie doprowadziło do rozkładu pożycia, a nie na tym, kto pierwszy popełnił błąd. Każdy przypadek analizowany jest indywidualnie, a kluczowe znaczenie ma rzeczywisty związek przyczynowy między danym zachowaniem a rozpadem małżeństwa.
Chcesz wiedzieć więcej? Zapraszamy do kontaktu!
Zdjęcie: unsplash.com